Vuna je kvalitetan proizvod i sirovina koja je nažalost u našoj zemlji prilično zanemarena i zapostavljena do te mjere da ju se često tretira kao otpad, a njeno zbrinjavanje postaje ekološki problem. Ona je prije svega sirovina za tekstilnu industriju, ali njena upotreba nije ograničena samo na proizvodnju odjevnih predmeta, već se vuna može iskoristiti i za različite druge namjene. Zbog svojih specifičnih fizikalnih svojstava ona ima određene prednosti u odnosu na neke druge sirovine. Vuna je tisućama godina bila vrlo važan proizvod u uzgoju ovaca. O striži vune i upotrebi iste čitamo i u prvim Biblijskim knjigama i tako vidimo da je vunu koristio izraelski narod još oko 1.800 godina prije Krista. U našim krajevima u kojima je postojala duga tradicija uzgoja ovaca vuna se koristila kao neizostavna sirovina za proizvodnju odjevnih predmeta. No, s današnjim suvremenim i ubrzanim načinom života uporaba vune je zasigurno neopravdano potisnuta u drugi plan i zamijenjena s odjevnim predmetima od drugih vlakana (pamuk, sintetička vlakna).
Pletene čarape od domaće vune
Neke od najvažnijih fizikalnih osobina vlakana vune opisanih u stručnoj literaturi i koji razlikuju vunu od ostalih tekstilnih premeta jesu: valovitost, finoća, dužina i visina vlakna, jačina, elastičnost, gipkost, torzija, sjaj, higroskopnost, toplina i boja. U zemljama razvijenog ovčarstva (Australija, Novi Zeland) uzgajaju se pasmine ovaca koje imaju idealna svojstva vune za upotrebu u tekstilnoj industriji. U Hrvatskoj u uzgoju imamo uglavnom ovce u tipu pramenke čije je runo otvoreno do poluotvoreno te sastavljeno od dugačkih i šiljastih pramenova. Gruba i debela vlakna su slabe elastičnosti i valovitosti tako da tekstilna industrija kod nas uglavnom ne koristi domaću vunu u preradi.
Jedna od zanimljivijih osobina je toplinska osobina vune. Vuna slabo provodi toplinu, zato odjevni predmeti od vune izvrsno štite od hladnoće, ali i od vrućine. Kod vunenih predmeta se u međuupredenim ili međuutkanim prostorima nalazi velika količina zraka, zbog čega su vuneni predmeti dobri izolatori. Zato ljudi u surovim klimatskim uvjetima s niskim temperaturama nose vunene predmete, no malo je poznato da i ljudi u vrućim pustinjskim predjelima kada je visoka temperatura nose kožuhe. Vuneni odjevni predmeti su naročito pogodni za radnike u šumskim, poljoprivrednim i ostalim djelatnostima koje su vezane uz boravak u prirodi, bez obzira na vremenske prilike. Poznata je uzrečica da vuna zimi grije, a ljeti hladi!
Prirodna svojstva i funkcije vune blagotvorno djeluju i olakšavaju tegobe poput reume, bolova u mišićima i problema povezanih sa slabom cirkulacijom. Poznato je da osobe koje nose vunene čarape nemaju problema s neugodnim mirisima nogu upravo zato što vuna ne zadržava znoj. Vuna kao prirodni proizvod stvara zdravo i povoljno okruženje za spavanje, dok mekoća vlakana jamči poseban osjećaj udobnosti i relaksacije svojstven samo vuni.
Vuneni pojas
Boja vune je dominantna bijela, iako može biti i crna, smeđa, crvenkasta i šarena. Većina pasmina fine i polufine vune imaju bijelu vunu. Bijela vuna ima prednost u tekstilnoj industriji jer se može bojati u različite nijanse i boje. Bijela vuna bolje prima boju. Obojana vuna trajno zadržava boju.
Prirodno obojena češljana vuna
Obojana klupka domaće predene vune
Upravo zbog svih ovih navedenih svojstava vuna se razlikuje od drugih tekstilnih sirovina (juta, lan, pamuk, svila, kudelja). Prije svega vuna se koristi kao sirovina u proizvodnji odjevnih predmeta u tekstilnoj industriji. Zbog svoje toplinske izolacije od vune se izrađuju odjevni predmeti za hladnije zimsko razdoblje. To su prije svega čarape, navlačke za noge, kape, rukavice, šalovi, ali i veste, kaputi i slični predmeti. Od vune se mogu izrađivati i deke, vuneni pokrivači, tepisi, jastuci i slično. Osim tekstilne industrije vuna svoju primjenu može pronaći i u drugim područjima. Tako se može koristiti i u građevini kao izolacijski materijal. Pri uzgoju povrća vuna se može koristiti za malčiranje, zbog svojstva zadržavanja vlage. U kućnoj radinosti vuna također pronalazi svoju široku primjenu. Osim izrade odjevnih predmeta pletenjem vuna se može koristiti i za izradu različitih drugih predmeta i ukrasa.
Predena domaća vuna
Unazad desetak i više godina u Hrvatskoj djeluju različite udruge koje izrađuju razne predmete i suvenire od vune tehnikom filcanja. Ova tehnika za naše krajeve nije tradicija već nam je došla s istoka (Rusija), ali se u novije vrijeme sve više koristi. Filcanje je tehnika obrade češljane neupredene vune, pri čemu se vunene niti termičkim i mehaničkim djelovanjem, uz pomoć vode i sapunice kod mokrog te igle kod suhog filcanja, isprepliću i stvaraju tkaninu ili čvrsti predmet. Filcanjem se mogu izrađivati na desetke različitih predmeta od vune. Tako se mogu proizvoditi: papuče, pojasevi, šeširi, torbice, slike, cvjetovi, ptičice, kuglice, otirači, prsluci, kape, ogrlice i slično.
Radionica filcanja vune
Predmeti od filcane vune na sajmu
Vuna se koristi i pri izradi određenih dijelova narodne nošnje tehnikom tkanja. Od vune se mogu izrađivati i udobni pokrivači, jastuci i slični predmeti.
Opisana svojstva vune čine ju izvrsnom sirovinom kako u tekstilnoj industriji tako i u kućnoj radinosti. Ali ona svoju primjenu može pronaći i u građevinarstvu (izolacijski materijali) te u poljoprivredi (malčiranje). Zato je velika šteta da se ovako vrijedna sirovina kod nas često tretira kao otpad a jedan od razloga je što ne postoji organizirani otkup vune.
Bernarda Dražetić, dipl. ing. agr., viša stručna savjetnica, Karlovačka županija
